Ο μεγάλος Λαρισαίος ευεργέτης Γ. Κατσίγρας-η Δημοτική Πινακοθήκη με το όνομά του

Αφιερώματα
Typography
  • Smaller Small Medium Big Bigger
  • Default Helvetica Segoe Georgia Times

Ακούμε και διαβάζουμε συνεχώς για δράσεις της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας – Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα και διατηρώ πολλές αμφιβολίες,

αν οι περισσότεροι γνωρίζουν περί τίνος πρόκειται. Πως βρέθηκε αυτό το εντυπωσιακό κτίριο με τις εξίσου εντυπωσιακές παρεμβάσεις του στην πολιτιστική ζωή μας στην Νεάπολη και ακόμη περισσότερο από που έλκει το όνομα.

Το όνομα βέβαια το έχει πάρει από τον περίφημο Λαρισαίο γιατρό Γεώργιο Κατσίγρα. Ας δούμε λοιπόν ποιος ήταν ο Κατσίγρας και πως ιδρύθηκε η Δημοτική μας Πινακοθήκη. Είναι μια μικρή δική μας συνεισφορά στην γνώση και αντανακλά τον σεβασμό, που πρέπει σε αυτόν τον μεγάλο Λαρισαίο.

as

Μανιώδης συλλέκτης έργων τέχνης, ο γιατρός Γεώργιος Ι. Κατσίγρας γεννήθηκε το 1914 στην συνοικία Φιλιππούπολη Λάρισας, που ιδρύθηκε από Έλληνες πρόσφυγες από την Φιλιππούπολη της Βουλγαρίας/Ανατολική Ρωμυλία.

Ο πατέρας του Ιωάννης Κατσίγρας σπούδασε γεωπόνος στη Βουλγαρία και εξειδικεύτηκε στην ανθοκομική στη Βουλγαρία και στο Βέλγιο. Στη Βουλγαρία σχεδίασε πάρκα και κήπους, δημόσιους και βασιλικούς. Το 1902 εγκαταστάθηκε στη Λάρισα, την πρώτη πόλη της ελεύθερης τότε Ελλάδας, όπου δίδαξε στην περίφημη Αβερώφειο Γεωργική Σχολή. Δημιούργησε τους σημαντικότερους πνεύμονες πρασίνου, φυτεύοντας δέντρα στο Αλκαζάρ, στις όχθες του Πηνειού και στην Αβερώφειο Γεωργική Σχολή, που έγιναν σημεία αναφοράς της Λάρισας, τόποι περιπάτου και αναψυχής.

Ο Γεώργιος Ι. Κατσίγρας σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και αναγορεύτηκε διδάκτωρ της χειρουργικής. Άρχισε την ειδίκευσή του στη χειρουργική το 1947 στο Θεραπευτήριο Ευαγγελισμός κοντά στο Νικόλαο Σπαρούνη – Τρίκορφο και στη συνέχεια στο Γερουλάνειο Ίδρυμα – Κλινική Σμπαρούνη.

Υπηρέτησε την στρατιωτική του θητεία ως οπλίτης στο 404 Στρατιωτικό Νοσοκομείο, όπου επιστρατεύτηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου μέχρι το 1941.
Στις αρχές του 1942 συλλαμβάνεται με την κατηγορία συμμετοχής στις αντιστασιακές οργανώσεις και τη διακίνηση αντιστασιακού τύπου στη Θεσσαλία. Κρατήθηκε τρεις μήνες στις φυλακές της Λάρισας (πυριδιταποθήκη) και κατόπιν στις φυλακές Αβέρωφ στην Αθήνα. Καταδικάστηκε από το Ιταλικό Στρατοδικείο σε δύο χρόνια φυλάκιση. Αποφυλακίστηκε στις αρχές του 1943 σε μια ομαδική απονομή χάριτος. Επιστρατεύτηκε ξανά στον Εμφύλιο του 1947 και τοποθετήθηκε στο 211 κλιμάκιο Χειρουργείου στο Ελευθεροχώρι Ελασσόνας. Εκεί πρόσφερε τις υπηρεσίες του όχι μόνο στους στρατιώτες αλλά και στους ασθενείς των γύρω περιοχών. Το 1948-49 μετατέθηκε στην 221η Χειρουργική Μονάδα Εκστρατείας με έδρα την Καστοριά, όπου νοσήλευσε περίπου 18.000 τραυματίες, ενώ παράλληλα ασχολήθηκε με την εκπαίδευση προσωπικού του χειρουργείου και των τραυματιοφορέων των μονάδων. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων μετατέθηκε στη 251η Χειρουργική Μονάδα Εκστρατείας στο συγκρότημα Νεστορίου – Γλυκονερίου στα σύνορα και προτάθηκε για την απονομή του «μεταλλίου εξαίρετων πράξεων» από το διοικητή και τον επιτελάρχη της 1ης Μεραρχίας.

Παντρεύτηκε την Καίτη Καζαντζή (πέθανε το 1996) το 1946, η οποία ήταν νοσηλεύτρια και συνεργάτιδά του στον Ευαγγελισμό.

Μετά τον πόλεμο ο Κατσίγρας εγκαταστάθηκε στη Λάρισα όπου ίδρυσε και εργάστηκε στην ιδιοκτησίας του Κλινική Κατσίγρα, όπου σήμερα στεγάζεται η Ιατρική Σχολή Λάρισας (άλλη τεράστια δωρεά στην πόλη αυτού του μεγάλου άνδρα). Το 1955 η κλινική εγκαταστάθηκε σε νεόδμητο κτίριο επί ιδιόκτητου οικοπέδου επί της οδού Παπακυριαζή 22, έργο του αρχιτέκτονα Ανδρέα Κριεζή, στην πλατεία Ταχυδρομείου και αποτέλεσε μια από τις καλύτερες κλινικές του καιρού της στα Βαλκάνια.

1 1

Αν και διδάκτωρ χειρουργικής, ο ίδιος έδειχνε παθιασμένος με τη συλλογή όχι μόνο έργων τέχνης, αλλά και οποιουδήποτε αντικειμένου είχε για εκείνον πολιτιστική σημασία και αξία. Ετσι, στις αρχές της δεκαετίας του ’50, την εποχή που ξεκίνησε δηλαδή να συλλέγει τα πρώτα έργα τέχνης, ο Γ. Ι. Κατσίγρας αγόρασε για το γραφείο του στη νέα κλινική από τον παλαιοπώλη Στάθη Κυρλόγλου, φίλο του και προμηθευτή πολλών έργων ζωγραφικής, τα έπιπλα του γραφείου του αρχαιολόγου Ερρίκου Σλήμαν. Τα έπιπλα αυτά, σχεδιασμένα από τον Ερνέστο Τσίλλερ και κατασκευασμένα στη Βιέννη το 1880, έχουν χαρακτηριστεί από το Υπουργείο πολιτισμού αντικείμενα πολιτιστικής κληρονομιάς. Τα μοτίβα τους (φτερωτοί κριολέοντες, ανθέμια, κεφαλές κριαριού, πόδια λιονταριού, αθηναϊκή γλαύκα, κεφαλές σατύρων) παραπέμπουν στην αναβίωση της αρχαιότητας μέσα από το πνεύμα του νεοκλασικισμού.

αρχείο λήψης

Για 30 χρόνια συνέλεγε έργα τέχνης με στόχο να τα δωρίσει στη γενέθλια πόλη του, τη Λάρισα. Με μια μοναδική προϋπόθεση όμως. Να δημιουργηθεί ένα μουσείο που θα μπορούσε να στεγάσει την πολύτιμη συλλογή του, η οποία μετρούσε συνολικά 781 έργα. Ο αείμνηστος γιατρός Γεώργιος Ι. Κατσίγρας το κατάφερε. Η Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα εδώ και μερικά χρόνια είναι το σπίτι μοναδικών εικαστικών αριστουργημάτων που φέρουν την υπογραφή γνωστών ζωγράφων, μεταξύ των οποίων ο Νικηφόρος Λύτρας, ο Γιώργος Ιακωβίδης, ο Γιάννης Μόραλης.

Ήταν 14 Δεκεμβρίου 1981, όταν ο ιατρός και συλλέκτης Γεώργιος Ι. Κατσίγρας αποστέλλει επιστολή προς τον Δήμαρχο Λάρισας Αριστείδη Λαμπρούλη, εκφράζοντας την επιθυμία του να δωρίσει στην πόλη την τεράστιας αξίας συλλογή του. Θέτει όρο την ίδρυση Δημοτικής Πινακοθήκης ως νομικού προσώπου και πρόβλεψη κτιρίου για τη στέγασή της. Όροι επίσης της διαθήκης του ήταν ο Πρόεδρος της Πινακοθήκης να είναι ο εκάστοτε Δήμαρχος, ισόβια Γενική Γραμματέας η κόρη του Ειρήνη Κατσίγρα και στο Διοικητικό συμβούλιο να μετέχει ένα μέλος του Τεχνικού Επιμελητηρίου και ένα μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου.

pinakothiki 00

Πράγματι, ένα μήνα μετά ο Δήμαρχος Α. Λαμπρούλης ενημερώνει τον Γ. Κατσίγρα για την ομόφωνη αποδοχή της δωρεάς εκ μέρους του δημοτικού συμβουλίου. Στα τέλη του 1983 ιδρύεται νομικό πρόσωπο «Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας–Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα», και το 2003 εγκαινιάζεται το νέο κτίριο της Πινακοθήκης στη συνοικία Νεάπολη Λάρισας. Η οποία Πινακοθήκη αποτελεί σήμερα ένα τεράστιο και βασικό πυλώνα παραγωγής πολιτισμού για την πόλη της Λάρισας και όχι μόνο.

Πιστός στην υπόσχεσή του, ο γιατρός το 1981 χάρισε στην πόλη του, τα 781 έργα ζωγραφικής, χαρακτικά και σχέδια. Αργότερα στη δωρεά προστέθηκαν και τα έπιπλα του Ερρίκου Σλίμαν, καθώς επίσης και 1.250 βιβλία τέχνης και 4.500 βιβλία λογοτεχνίας και ποίησης που είχε στην κατοχή του. Για τη συνεισφορά του στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της χώρας, το 1983 βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών με το βραβείο της Τάξεως των Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών. Το 1998 απεβίωσε.

Χαρακτηριστικό είναι πάντως ότι, ο γιατρός και ιδιοκτήτης κλινικής δεν είχε μόνο τυπικές σχέσεις με τους καλλιτέχνες των οποίων τα έργα αγόραζε. Ο ίδιος συμμετείχε στα καλλιτεχνικά πηγαδάκια της εποχής, κάνοντας παρέα με τον Σπύρο Βασιλείου, τον Αντώνη Κανά, τον Βασίλη Ιθακήσιο, τον Δημήτρη Γαλάνη αλλά και πολλούς ακόμη εικαστικούς.

H φήμη του Γ. Ι. Κατσίγρα ως γιατρού στην Λάρισα ήταν θρυλική, αλλά ξεπέρασε και τα όρια της Ελλάδας. Έλληνες μετανάστες από Γερμανία, Βέλγιο, Αμερική, Αυστραλία τον προτιμούσαν για τα χειρουργεία τους. Χειρούργησε περισσότερους από 50.000 ασθενείς. Μεγάλος αριθμός από αυτούς νοσηλεύτηκε και χειρουργήθηκε δωρεάν. Τον ακολουθούσε η φήμη της φιλανθρωπίας, έχω προσωπικές τέτοιες μνήμες από τους γονείς μου, που φυσικά ήταν φανατικοί με τον Κατσίγρα.
Ως γιατρός προκαλούσε το θαυμασμό, ως άνθρωπος δέος και ως φιλότεχνος σεβασμό.

unnamed

Από το 1950 ως το 1965 περίπου, συλλέγει πίνακες ζωγραφικής, χαρακτικά και σχέδια Ελλήνων ζωγράφων του 19ου και του 20ου αιώνα. Στη Συλλογή Γ. Ι. Κατσίγρα διακρίνονται ξεκάθαρα οι προτιμήσεις του συλλέκτη για έργα που απεικονίζουν το ελληνικό ορεινό και πεδινό τοπίο της περιόδου 1920 – 50, ενώ η συγκέντρωση σημαντικών έργων καλλιτεχνών, όπως ο Κων/νος Μαλέας, ο Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης, ο Γιώργος Γουναρόπουλος, ο Πολύκλειτος Ρέγκος, υπογραμμίζουν το διαμορφωμένο αισθητικό του κριτήριο. Αν θεωρήσουμε τη συλλογή προέκταση της προσωπικότητας του συλλέκτη, τρόπο θεώρησης του κόσμου και οργάνωσης της σχέσης του με αυτόν, τότε η συνέπεια, η συνοχή και ο αμιγής χαρακτήρας της συγκεκριμένης συλλογής αντικατοπτρίζουν την παιδεία, τη διορατικότητα και τα σαφή όρια της αισθητικής του Γ. Ι. Κατσίγρα.

Άλλωστε είχε ο ίδιος την επιμέλεια της αγοράς των έργων με συνεχή ταξίδια στην Αθήνα αποκλειστικά για το σκοπό αυτό, με επισκέψεις σε ατομικές εκθέσεις των ζωγράφων και σε Πανελλήνιες Εκθέσεις που οργανώνονταν ανά διετία στο Ζάππειο, ενώ, η προσωπική του επαφή με συγκεκριμένους εμπόρους συνεργάτες ( Στάθης Κυργόγλου, Φώτης Μαλέας) ή η προσωπική επαφή – φιλία με καλλιτέχνες (Πολύκλειτος Ρέγκος, Βασίλης Ιθακήσιος, Δημήτρης Γαλάνης, Σπύρος Βασιλείου, Αντώνης Κανάς, Α. Τάσσος, Κώστας Μαλάμος, Δημήτρης Γιολδάσης) ήταν καθοριστικές. Σήμερα, η συλλογή του συγκαταλέγεται ανάμεσα στις σημαντικότερες της χώρας, κυρίως για την περίοδο του Μεσοπολέμου.

unnamed 1

Το 1983 ο Γ. Κατσίγρας βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών με το βραβείο της τάξεως των Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών, το 1984 ο Δήμος Λάρισας του απένειμε το χρυσό μετάλλιο της πόλης της Λάρισας, το 1987 η ΑΝΚΕΛ του απένειμε το βραβείο ΑΝΚΕΛ 1986 για την «επιστημονική του καταξίωση και προσφορά η οποία έχει ξεπεράσει τα όρια του νομού», το 1994 ο Ροταριανός Όμιλος Θεσσαλονίκης του απένειμε « βραβείο ευποιίας μετά χρυσού μεταλλίου» το 1997, με την ανακοίνωση της δωρεάς της ιατρικής του βιβλιοθήκης, ο Ιατρικός Σύλλογος Λάρισας του απένειμε το χρυσό νυστέρι και το 1998 τιμήθηκε με μετάλλιο από την Κοινότητα Ζαππείου «για το ογκώδες πρωτοποριακό και επιστημονικό του έργο το οποίο κατέλειπε ως χειρούργος και για το οποίο καταξιώθηκε στο πανελλήνιο, από την πλούσια πολιτισμική του προσφορά στη Λάρισα, κορυφή της οποίας αποτελεί η δωρεά της Συλλογής».

Έμεινε μέχρι τέλος της ζωής γιατρός χωρίς να πάρει σύνταξη, δεχόμενος στο ιατρείο του παλαιούς πελάτες, γνωστούς, συγγενείς και φίλους.

''Έφυγε'' στη Λάρισα στις 17 Μαρτίου του 1998.
Η πόλη του χρωστά αιωνίως πάρα πολλά.